Postępowanie karne oferuje całe spektrum dowodów, na podstawie których Sąd ustala jaki był przebieg wydarzeń i kto ponosi winę za popełnienie przestępstwa. Jednym z dowodów, po które często sięgają organy wymiaru sprawiedliwości jest biegły sądowy, a dokładnie dowód z opinii biegłego. W postępowaniu karnym korzysta się z tego dowodu, gdy potrzeba wiedzy specjalisty.
Podstawa powołania biegłego sądowego
Dowód z opinii biegłego sądowego wykorzystują wszystkie procedury. Również postępowanie karne. Dowód z opinii biegłego występuje wówczas gdy okoliczności mające istotne znaczenie dla sprawy wymagają wiadomości specjalnych.
W postępowaniu karnym sąd może powołać:
- jednego biegłego,
- kilku biegłych, lub
- zlecić wydanie opinii instytucji naukowej lub specjalistycznej.
Jeżeli biegłych jest powołanych kilku, wówczas sąd decyduje, czy mają oni wydać opinie łącznie, czy każdy z nich osobno.
Dowód z opinii biegłego a prywatna opinia
Często spotykam się z sytuacją, gdy określone fakty Klienci próbują wykazać prywatnymi opiniami. Ot, zlecili Panu X lub Y aby wypowiedział się na temat, w którym się specjalizuje i następnie pragną powołać ten dowód jako dowód z opinii biegłego. Nie tak to jednak działa. Z biegłym mamy do czynienia tylko wówczas, gdy Sąd wydał postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, w którym wskazał:
- osobę biegłego
- przedmiot i zakres ekspertyzy
- termin dostarczenia opinii.
Nie ma możliwości aby na biegłego powołać osobę, która uprzednio już sporządziła ekspertyzę na dany temat.
Wszystkie dokumenty czy opinie, sporządzone przez specjalistów z danej branży, bez uprzedniego postanowienia Sądu, mogą w toku postępowania karnego stanowić tylko dowód z opinii prywatnej. Taki dowód obecnie jest honorowany przez składy sędziowskie. Moim zdaniem nadal nie są to dowody, które Sąd darzy takim zaufaniem jak opinie biegłego sądowego.
Gdy zaczynałam swoją przygodę z prawem karnym takie prywatne opinie w ogóle nie były dopuszczalne. Wówczas obowiązywał przepis, który stanowił, że na rozprawie mogą być odczytywane jedynie te dokumenty prywatne, które powstały nie dla celów postępowania karnego. Jeżeli zatem ktoś zlecił sporządzenie opinii prywatnej aby posłużyć się nią w postępowaniu karnym taki dowód nie był dopuszczany. Od tego czasu wiele się zmieniło. Po pierwsze, zmieniło się podejście organów ścigania do dowodów prywatnych. Po drugie, zmienił się sam przepis. Dzisiaj odczytywanie dowodów prywatnych jest co do zasady dopuszczalne i często z tego korzystamy. Przewaga opinii biegłych sądowych nad opiniami prywatnymi jest jednak nadal niezaprzeczalna.
Kim jest biegły sądowy
Biegłym sądowym może być każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie. Co do zasady, biegli są powoływani z list biegłych, które prowadzą Prezesi Sądów Okręgowych. Niestety do dzisiaj temat tego kto może zostać biegłym nie doczekał się regulacji ustawowej z prawdziwego zdarzenia. Nie ma bowiem jasnych norm i wytycznych, które zapewniałyby spełnianie określonych standardów wiedzy i doświadczenia przez powoływanych biegłych. Taki luz niestety nie sprzyja utrzymaniu wysokiego poziomy profesjonalizmu. O dobór rzetelnych biegłych zazwyczaj dbają sami sędziowie – to oni muszą później mierzyć się z bolączką słabych opinii. Nieraz jednak jest też tak, że biegły ma szczątkową wiedzę o tematyce, w której się wypowiada. Sędziowie patrzą w niego „jak sroka w kość”, a my- obrońcy rwiemy włosy z głów próbując przekonać Sąd, że biegły się nie zna a jego opinia to farsa. Od lat postulowane są zmiany prawa w tym temacie. Zabiega o to zwłaszcza środowisko samych biegłych. Oni także nieraz muszą mierzyć się ze skutkami opinii wydanych przez hochsztaplerów, po weekendowych kursach.
Wyłączenia biegłych
Tak jak sędzia nie może sądzić we własnej sprawie, tak biegły sądowy jest wyłączony od udziału w postępowaniach, które mogą go osobiście dotyczyć. Biegli podlegają wyłączeniu również wtedy, gdy występują w sprawie jako świadkowie albo zachodzą jakiekolwiek inne okoliczności, które wyłączają zaufanie do bezstronności biegłego.
Ponowna opinia w sprawie
Nie jeden raz zdarzyło mi się, że po sporządzeniu pierwszej opinii sąd dopuszczał kolejną – na te same okoliczności. Taka możliwość istnieje wówczas, gdy pierwotna opinia została sporządzona w sposób niekompletny, jest niejasna albo gdy jest wewnętrznie sprzeczna. Konieczność powołania innego biegłego wywołuje także pojawienie się okoliczności osłabiających zaufanie do wiedzy lub bezstronności biegłego.
Opinia psychiatryczna
Najczęstszymi opiniami, wykorzystywanymi w postępowaniu karnym są opinie psychiatryczne. Z mojego doświadczenia wynika, że takie opinie występują nawet w co trzeciej sprawie. Zawsze tam, gdy zachodzą jakiekolwiek wątpliwości, co do stanu psychicznego oskarżonego sąd powołuje opinie psychiatryczną. W toku postępowania przygotowawczego taką opinię zleca prokurator.
Dla sporządzenia opinii psychiatrycznej sąd powołuje zawsze dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Sąd może powołać także psychologa, seksuologa oraz biegłych innych specjalności, w zależności od potrzeb konkretnego przypadku.
Wariograf
W postępowaniu karnym jest także dopuszczalne przeprowadzenie dowodu z wariografu. Ten dowód Sąd lub Prokurator powołuje wyłącznie za zgodą osoby badanej. Dowód taki przeprowadza biegły sądowy.
