Podejrzany w toku postępowania karnego musi poddać się pewnym czynnościom procesowym. Nie ma jednak bezwzględnego obowiązku współpracy z organami ścigania. Prawa podejrzanego gwarantują, że na część pomysłów organów ścigania podejrzany nie musi się godzić?
Obowiązkowe czynności procesowe
Podstawowym obowiązkiem podejrzanego jest stawienie się na wezwania organów ścigania. Nie oznacza to, że terminów czynności nie można przesuwać. Sytuacje takie jak choroba czy wcześniejsze plany zawodowe zazwyczaj są uwzględniane przez prowadzących czynności. No chyba, że prokuratura decyduje się na tymczasowe aresztowanie. Wówczas nie ma zmiłuj. Termin czynności, na które podejrzany jest wzywany jednak zazwyczaj można ustalać i dostosowywać do grafików podejrzanego czy jego obrońcy.
Podejrzany ma także obowiązek podać swoje dane osobowe. Odmowa wskazania tych danych może skutkować nawet aresztowaniem.
Podejrzany nie może się także sprzeciwić:
- pobraniu odcisków palców,
- wykonaniu mu zdjęć,
- pobraniu wymazu ze śluzówki policzków (Policjant patyczkiem pobiera ślinę z wewnątrz ust) ,
- oględzinom ciała,
- badaniom psychologicznym i psychiatrycznym.
Musi nadto brać udział w czynnościach:
- konfrontacji,
- okazania,
- eksperymentach (nie naukowym czy medycznym tylko procesowym).
Inną sprawą jest czy musi być podczas tych czynności aktywny.
Prawo do odmowy składania wyjaśnień
Jednym z fundamentalnych praw podejrzanego jest możliwość odmowy składania wyjaśnień. Podejrzany nie ma obowiązku mówić prawdy, w przeciwieństwie do świadków, a jego milczenie nie może być interpretowane na jego niekorzyść. Jeśli zdecyduje się na składanie wyjaśnień, może odmówić odpowiedzi na konkretne pytania, szczególnie te, które mogłyby mu zaszkodzić. Warto pamiętać, że prawo do odmowy składania wyjaśnień obowiązuje na każdym etapie postępowania, a organy ścigania muszą o nim poinformować podejrzanego. Wyjaśnienia, które byłyby złożone bez takiego pouczenia można w Sądzie łatwo wyłączyć z materiału dowodowego.
Odmowa zgody na przeszukanie
Podejrzany może nie zgodzić się na dobrowolne przeszukanie swojego mieszkania, samochodu czy rzeczy osobistych. Organy ścigania mogą jednak przeprowadzić przeszukanie bez zgody podejrzanego, ale tylko na podstawie odpowiedniego nakazu sądu lub w wyjątkowych przypadkach – decyzji prokuratora lub funkcjonariusza policji. Warto pamiętać, że podczas przeszukania podejrzany ma prawo być obecny i obserwować jego przebieg, a także żądać sporządzenia protokołu. Moim zdaniem nie ma także przeszkód prawnych aby na własny użytek rejestrować przeszukanie. W takim przypadku najlepiej nie filmować twarzy funkcjonariuszy – aby nie narażać się na naruszanie ich praw do ochrony wizerunku. Kategorycznie nie można jednak upubliczniać takiego filmiku, bowiem jest to część postępowania przygotowawczego, która jest objęta tajnością.
Próby pisma i głosu
Wątpliwości wśród praktyków rodziło pytanie o konieczność poddania się przez podejrzanego próbkom pisma czy głosu. Ten spór został rozstrzygnięcia na korzyść podejrzanego. Nie ma wyraźnego przepisu, który obligowałby podejrzanego do wykonania próbki pisma lub głosu. Organy ścigania nie mogą więc podejrzanego do tego zmusić.
Badania DNA, alkomat i inne testy
Podejrzany może odmówić poddania się badaniu alkomatem lub testowi na obecność narkotyków, ale konsekwencją może być pobranie próbek krwi w warunkach przymusu. Nie musi natomiast w ogóle godzić się na badanie wariografem.
Dostęp do obrońcy
Każdy podejrzany ma prawo do obrony, co oznacza, że może skorzystać z pomocy adwokata na każdym etapie postępowania. Nie musi zgadzać się na przesłuchanie bez obecności swojego obrońcy, a jeśli nie stać go na adwokata, może wystąpić o obrońcę z urzędu. Ważne jest, by pamiętać, że organy ścigania nie mogą zmusić podejrzanego do podpisania żadnych dokumentów bez konsultacji z obrońcą.
Najważniejsze jest świadome korzystanie z praw
Podejrzany nie jest pozbawiony praw i nie musi godzić się na wszystko, co proponują organy ścigania. Może odmówić składania wyjaśnień, nie musi wyrażać zgody na przeszukanie, a także ma prawo do obrońcy. Kluczowe jest, by znać swoje prawa i świadomie z nich korzystać, ponieważ odpowiednia strategia obrony może znacząco wpłynąć na wynik postępowania karnego.
