Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne przez moich Klientów często nazywana Odróbkami to w rzeczywistości realizacja orzeczonej kary ograniczenia wolności.
Charakter kary ograniczenia wolności
Karę ograniczenia wolności nadal możemy nazywać karą stosunkowo nową. W Polsce została wprowadzona do kodeksu karnego z 1997. Długo jednak nie cieszyła się popularnością. Główną przyczyną jej rzadkiego stosowania był brak prac społecznych, które skazani mogliby wykonywać na poczet kar.
W ostatnich latach kara ograniczenia wolności stała się wręcz popularna. Co ciekawe, może być ona wymierzona nie tylko wówczas, gdy jest przewidziana w tzw. ustawowym zagrożeniu czynu. Sąd może bowiem zastosować Odróbki także wtedy, gdy przepis nakłada obowiązek orzeczenia kary pozbawienia wolności do lat 8.
Czas trwania Odróbek
Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej jeden miesiąc, a najdłużej 2 lata. Gdy jest karą orzekaną zamiast pozbawienia wolności wówczas nie może być krótsza niż 4 miesiące.
Obecnie kara ograniczenia wolności może przybrać postać:
- prac społecznych albo
- potrącenia pensji.
Jako praktyk jeszcze nie spotkałam się z drugą formą kary. Gdy sędziowie chcą ukarać skazanego finansowo zazwyczaj orzekają po prostu grzywnę. Ograniczenie wolności w postaci comiesięcznych potrąceń z pensji jest jednak możliwe. Wówczas potrącenie orzekane jest w wymiarze 10-25 % wynagrodzenia. Takie potracenie powinno trafiać na wskazany przez Sąd cel społeczny.
Najczęściej ograniczenie wolności przybiera postać Odróbek – czyli:
- nieodpłatnej,
- kontrolowanej pracy
- na cele społeczne.
Z karą ograniczenia wolności zawsze powiązany jest też zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody sądu oraz obowiązek udzielania wyjaśnień, co do przebiegu kary.
Nieodpłatną, kontrolowaną prace na cele społeczne Sąd orzeka w godzinowym wymiarze miesięcznym. Jest to od 20 do 40 godzin miesięcznej pracy. Prace społeczne nigdy nie zajmują więcej czasu niż 1/4 etatu innej, „normalnej” pracy.
Z ważnych względów, dotyczących głównie pracy skazanego lub jego zdrowia sąd może ustalić rozliczenie godzin pracy w innych okresach niż miesięczny. Wymiar pracy nie może jednak przekroczyć okresu orzeczonej kary ani orzeczonej łącznej liczby godzin wykonywanej pracy w tym okresie. Podobne uprawnienie – jednokrotnie – posiada także kurator zawodowy.
Cel kary ograniczenia wolności
Celem kary ograniczenia wolności jest to, aby z jednej strony sprawca poniósł konsekwencje czynu a z drugiej aby uniknął więzienia. Kodeks karny wykonawczy określa, że kara ta ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności :
- poczucia odpowiedzialności oraz
- potrzeby przestrzegania porządku prawnego.
Dlatego też tzw. odróbki to najczęściej prace, z których korzyść odnosi społeczeństwo tj. jak sprzątanie, prace ogrodnicze, praca w domach opieki, szkołach, hospicjach, schroniskach dla zwierząt. O tym jaki konkretnie przydział dostanie skazany informuje go kurator, który pełni nadzór nad wykonaniem prac. Prace zazwyczaj są zlecane w miejscowości, w której skazany zamieszkuje. To kurator także podejmuje działanie, gdy skazany swoje obowiązki zaniedbuje. Gdy skazany :
- nie stawia się na wezwanie kuratora
- oświadcza, że pracy społecznej nie wykona
- nie podejmuje wyznaczonej pracy
- w inny sposób uchyla się od wykonania obowiązków
kurator kieruje do sądu wniosek o orzeczenie kary zastępczej.
Zastępcza kara pozbawienia wolności
Jeżeli skazany faktycznie uchylał się od wykonania prac Sąd będzie musiał zarządzić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Jeżeli prace zostały wykonane chociaż w części wówczas kara pozbawienia wolności będzie adekwatnie krótsza.
Jeden dzień ograniczenia wolności = dwa dni ograniczenia wolności.
Zastępcza kara pozbawienia wolności nie będzie dłuższa niż 6 miesięcy.
Warunkiem orzeczenia kary zastępczej jest uchylanie się skazanego od wykonywania prac. Jeżeli zatem skazany nie wykonał pracy z przyczyn niezależnych, niezawinionych wówczas Sąd nie zarządzi kary zastępczej. Warto wspomnieć, że nawet po zarządzeniu wykonania kary zastępczej skazany nadal ma możliwość wykonania prac społecznych i uniknięcia więzienia. Sąd może bowiem w każdym czasie wstrzymać karę zastępczą, jeżeli skazany wyrazi skruchę i zapewni o swojej gotowości do poddania się karze.
Modyfikacje kary ograniczenia wolności
Nie każdy skazany wie o tym, że raz orzeczona kara ograniczenia wolności w toku jej wykonywania może ulec modyfikacji. Modyfikacja ta może być zarówno na korzyść jak i na niekorzyść (to ma miejsce niezwykle rzadko). Czynnikami mającymi największy wpływ na ewentualne zmiany mają względy wychowawcze oraz stan zdrowia skazanego.
Odroczenie i przerwa kary ograniczenia wolności
Sąd penitencjarny dysponuje uprawnieniem do odroczenia kary ograniczenia na czas do 6 miesięcy. Przesłanką do odroczenia są zbyt ciężkie skutki natychmiastowego wykonania dla skazanego lub jego rodziny lub powołanie do czynnej służby wojskowej. Kara ograniczenia może także być przerwana. O przerwie zawsze decydują warunki zdrowotne skazanego.
Uznanie kary za wykonaną
Jeżeli minął już okres na który orzeczono ograniczenie wolności, a skazany nie wykonał wszystkich przewidzianych dla niego prac, ratunkiem od więzienia może być uznanie kary za wykonaną. Takie uprawnienie przysługuje Sądowi, a warunkiem do uzyskania pozytywnego orzeczenia jest przekonanie Sądu, że cele kary zostały osiągnięte. W ten sposób sądy penitencjalne mają możliwość elastycznego reagowania na różne życiowe sytuacje skazanych.
Skrócenie kary ograniczenia wolności
Przy omawianiu wykonywania odróbek nie sposób nie wspomnieć o tym, że istnieje szansa na ich skrócenie i to nawet o połowę. Jeżeli bowiem skazany:
- odrobił co najmniej połowę kary i
- w czasie ograniczenia wolności przestrzegał porządku prawnego,
- wykonywał nałożone obowiązki tj. naprawienie szkody, zadośćuczynienie, przepadek
Sąd ma możliwość zwolnić go od odbycia reszty kary. Sąd w takiej sytuacji uznaje karę za wykonaną.
