Już kilka lat temu weszły w życie przepisy, dające Policjantom uprawnienie do natychmiastowego reagowania na podejrzenie przemocy domowej. Policyjne zakazy i nakazy mają na celu szybkie odizolowanie ofiary od domniemanego sprawcy.
Co może zrobić Policja w zetknięciu z przemocą domową?
Gdy Policjant stwierdza, że ma do czynienia z przemocą domową może on podjąć natychmiastowe działania polegające na:
- zatrzymaniu sprawcy przemocy domowej
- nakazaniu opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia wraz z zakazem zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia
- zakazaniu zbliżania się do osoby doznającej przemocy na określoną odległość
- zakazaniu kontaktów z osobą doznającą przemocy
- zakazaniu sprawcy wstępu do szkoły, przedszkola lub innej placówki
Kogo mogą dotyczyć Policyjne zakazy i nakazy?
Osobą, przeciwko której Policja może ustanowić ww. ograniczenia jest każda osoba stosująca przemoc w rodzinie. Przemocą może być zarówno jednorazowe jak i wielokrotne umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste ofiar.
Aby zastosować nakazy lub zakazy Policja musi stwierdzić:
- przemoc w rodzinie
- istnienie zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby doznającej przemocy.
Warto wspomnieć, że zagrożenie dla zdrowia ofiary przemocy jest rozumiane bardzo szeroko. Uzasadnieniem dla zastosowanych nakazów lub zakazów może być także bezpieczeństwo psychiczne ofiar.
Co to za procedura?
Procedura, w ramach której Policjanci wydają nakazy lub zakazy jest dosyć sformalizowana. Policjanci muszą wypełnić szereg dokumentów, które następnie będą służyły do oceny zasadności ustanowionych zakazów. Głównym z nich jest kwestionariusz ryzyka. Jest to dokument, którego zadaniem jest dokonanie przez Policjanta właściwego oszacowania istnienia zagrożenia.
Od wydanych nakazów i zakazów osoba, której dotyczą może odwołać się w drodze zażalenia. Tu uwaga – bo termin na wniesienie zażalenia to tylko 3 dni od daty doręczenia nakazu/zakazu. W wyniku złożenia zażalenia Sąd bada zasadność wydanych nakazów/zakazów. Sąd na rozpoznanie zażalenia także ma tylko 3 dni. Sąd ma możliwość uchylenia Policyjnych zakazów i nakazów w przypadku stwierdzenia ich:
- bezzasadności
- nielegalności
Funkcjonariusze policji mogą zakazy i nakazy dowolnie łączyć. Nie ma żadnych przeszkód aby sprawca przemocy z jednej strony musiał opuścić miejsce zamieszkania i jednocześnie otrzymał zakaz kontaktów z osobą dotkniętą przemocą. Wydane zakazy i nakazy są natychmiast wykonalne i obowiązują 2 tygodnie. Policja nadzoruje przestrzeganie nakazów i zakazów. Pierwsza kontrola odbywa się już następnego dnia po wydanym nakazie/zakazie.
Istnieje możliwość przedłużenia udzielonego zakazu/nakazu. Trybem właściwym do jego uzyskania jest złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia przez sąd cywilny. Policyjny nakaz opuszczenia mieszkania może zastąpić nakaz, wydany w trybie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Może je także przedłużyć klasyczny zakaz/nakaz prokuratorski. Ten jednak wymaga – aby Prokurator wcześniej postawił sprawcy zarzuty.
Policyjne zakazy i nakazy tracą moc wraz z tymczasowym aresztowaniem sprawcy.
Policyjne zakazy i nakazy nadal rzadko stosowane
Przepisy rozszerzające uprawnienia Policjantów w przypadku stwierdzenia występowania przemocy w rodzinie nadal są stosunkowo nowe. W mojej praktyce nie dostrzegłam ich częstego stosowania. Dużo częściej spokój pokrzywdzonego zapewniają nadal postanowienia prokuratora. Ta sytuacja nie powinna do końca dziwić. Należy pamiętać, że zastosowanie Policyjnego zakazu lub nakazu stanowi bardzo głęboką ingerencje w podstawowe wolności obywatelskie. Decyzję o zastosowaniu nakazu lub zakazu na pewno łatwiej podjąć tym funkcjonariuszom, którzy znają daną rodzinę i są świadomi drążących ją problemów z przemocą. Gdy przemoc domowa jest skrzętnie ukrywana – również przez ofiary – tam trudniej podjąć decyzję o zastosowaniu zakazów lub nakazów. Istnieje bowiem ryzyko instrumentalnego wykorzystania Policyjnych nakazów i zakazów. Np. w sporach skonfliktowanych partnerów.
Oceniając ryzyko nadużyć ze strony Policji czy rzekomych ofiar przemocy nie sposób jednak nie zauważyć, że Policyjne zakazy i nakazy są instrumentem przejściowym. Trwają względnie krótko – tylko 2 tygodnie. Szkoda, jaka potencjalnie grozi osobie, której dotyczyć ma Policyjny zakaz lub nakaz jest nieporównywalnie mniejsza niż potencjalna szkoda, grożąca ofiarom przestępstw domowych, w przypadku zaniechania natychmiastowej reakcji.
Na koniec wypada także zauważyć, że o tym, czy Policyjne zakazy i nakazy będą realną broną w walce z przemocą domową zadecyduje jakość wyszkolenia funkcjonariuszy policji oraz ich osobiste predyspozycje w zakresie rozpoznawania zagrożenia przemocą.
