Zazwyczaj na straży ścigania przestępstw stoi Prokurator i Policja. Istnieją jednak sytuacje, w których inicjatywa w dochodzeniu sprawiedliwości spoczywa bezpośrednio na barkach pokrzywdzonego. Prywatny akt oskarżenia to instytucja prawa karnego, która choć rzadziej spotykana, odgrywa ważną rolę w zapewnieniu ochrony praw jednostki.
Na co dzień, gdy dochodzi do przestępstwa, to organy ścigania – policja i prokuratura – podejmują działania mające na celu ustalenie sprawcy i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Są jednak takie sprawy, gdy Prokurator ani Policja nie będą zainteresowane prowadzeniem sprawy. Dotyczy to tzw. czynów prywatnoskargowych. Co to oznacza w praktyce?
Katalog zamknięty – jakie przestępstwa podlegają prywatnemu oskarżeniu?
Nie każde przestępstwo może być ścigane z oskarżenia prywatnego. Katalog tych czynów jest zamknięty i wyraźnie wskazany w Kodeksie postępowania karnego. Należą do nich przede wszystkim lekkie uszkodzenie ciała (art. 157 § 2 k.k.), zniesławienie (art. 212 k.k.) oraz zniewaga (art. 216 k.k.). Są to czyny, które często mają charakter interpersonalny i w których pokrzywdzony posiada najpełniejszą wiedzę o okolicznościach zdarzenia.
Dlaczego to pokrzywdzony musi działać?
Decyzja o przekazaniu inicjatywy w ściganiu tych konkretnych przestępstw pokrzywdzonemu ma swoje uzasadnienie. Często są to sprawy o mniejszym ciężarze gatunkowym, a angażowanie aparatu państwowego w ich ściganie z urzędu mogłoby być nieproporcjonalne. Ponadto, w wielu przypadkach, to sam pokrzywdzony jest najbardziej zainteresowany dochodzeniem swoich praw i dysponuje kluczowymi dowodami.
Jak wnieść prywatny akt oskarżenia? Formalności i wyzwania.
Prywatny akt oskarżenia inicjuje szczególne postępowania karne. Wykazuje ono kilka istotnych odrębności od „normalnego” postępowania karnego. Pod wieloma względami postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego jest prostsze i szybsze. Wniesienie prywatnego aktu oskarżenia różni się od standardowego aktu oskarżenia. Nie należy mylić prywatnego aktu oskarżenia z tzw. subsydiarnym aktem oskarżenia. Ten ostatni również wnosi pokrzywdzony, jednak dotyczy spraw z oskarżenia publicznego, w których prokurator nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia.
Wnosząc prywatny akt oskarżenia pokrzywdzony, działając samodzielnie lub za pośrednictwem adwokata, kieruje pismo procesowe, spełniające określone wymogi formalne. Akt oskarżenia powinien zawierać m.in.:
- Dane oskarżyciela prywatnego i oskarżonego,
- Dokładne określenie zarzucanego czynu, z podaniem czasu, miejsca i sposobu jego popełnienia,
- Wskazanie dowodów, na których opiera się oskarżenie,
- Podpis oskarżyciela prywatnego.
To na oskarżycielu prywatnym spoczywa ciężar udowodnienia winy oskarżonego przed sądem. Musi on aktywnie uczestniczyć w postępowaniu dowodowym, zgłaszać wnioski dowodowe i przedstawiać argumenty przemawiające za winą oskarżonego. Oskarżyciel prywatny może jednak korzystać z pomocy Policji, jeżeli trzeba zabezpieczyć lub zdobyć dowody.
Obowiązkowe posiedzenie pojednawcze
Warto pamiętać, że przed skierowaniem sprawy na rozprawę główną Sąd przeprowadzi posiedzenie pojednawcze. Posiedzenie to może Sąd może zastąpić postępowaniem mediacyjnym. To ważne, aby na tym posiedzeniu stawił się oskarżyciel prywatny lub jego pełnomocnik. Jeżeli oskarżyciel bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzeniu Sąd potraktuje to jak odstąpienie od aktu oskarżenia i sprawę umorzy. To zaś powoduje umorzenie postępowania. Jeżeli dojdzie do porozumienia pomiędzy oskarżycielem a oskarżonym, wówczas postępowania również umarza się.
Prywatny akt oskarżenia – ostateczność, ale ważna możliwość.
Prywatny akt oskarżenia to instytucja, w której sam pokrzywdzony musi wziąć sprawy w swoje ręce. Choć wiąże się to z dodatkowym wysiłkiem i odpowiedzialnością, dla wielu osób jest to jedyna droga do uzyskania satysfakcji i ukarania sprawcy.
Jeżeli rozważasz wniesienie prywatnego aktu oskarżenia lub zostałeś oskarżony w takim postępowaniu, pamiętaj o konieczności skorzystania z profesjonalnej pomocy prawnej. Adwokat posiadający doświadczenie w sprawach karnych pomoże Ci prawidłowo przygotować dokumenty, ocenić szanse na sukces oraz zapewni fachowe wsparcie na każdym etapie postępowania.
