Gdy organy ścigania poszukują osób lub dowodów mogą przeprowadzić przeszukanie. Jak należy się wówczas zachować? Jakie ma prawa osoba, u której zarządzono przeszukanie?
Cel przeszukania
Przeszukanie zawsze ma konkretny cel procesowy. Jest nim odnalezienie:
- poszukiwanej osoby,
- dowodu
- rzeczy, podlegających zajęciu.
Przeszukiwane mogą być pomieszczenia lub osoby. Dla dokonania przeszukania konieczne jest jednak istnienie uzasadnionych podstaw do przypuszczenia, że poszukiwane obiekty mogą zostać zlokalizowane w tych miejscach lub u tych osób.
Kto decyduje o przeszukaniu?
O przeprowadzeniu przeszukania zazwyczaj decyduje prokurator. Jeżeli sprawa jest w dyspozycji Sądu, wówczas to Sąd wydaje postanowienie o przeszukaniu. Często zdarza się także – choć powinno mieć to miejsce tylko w sytuacjach niecierpiących zwłoki – że przeszukanie zarządza policja. W takich sytuacjach jednak, Policja jest zobowiązana uzyskać zatwierdzenie przeszukania, które wydaje sąd lub prokurator. Gdyby nie doszło do zatwierdzenia czynności w tym terminie, wówczas wszelkie zatrzymane rzeczy należałoby zwrócić.
Kto przeprowadza przeszukania?
W niemal 100 % przypadków, z którymi się spotkałam przeszukania dokonywali funkcjonariusze policji. Przepisy kodeksu postępowania karnego wskazują, że może to również robić Prokurator – jednak w praktyce jest to rzadkie.
Co powinno zawierać postanowienie o przeszukaniu?
W praktyce najczęstsze przypadki przeszukania to te, które wykonywane są na polecenie Prokuratora. Dokument stanowiący podstawę przeszukania to postanowienie, które musi spełniać określone przepisami wymagania formalne. Musi więc wskazywać:
- organ oraz osobę, która wydała postanowienie
- datę wydania postanowienia
- określać sprawę, której dotyczy
- wskazywać postawę prawną – czyli przepis prawa umożliwiający dokonanie przeszukania
- uzasadnienie
Podstawowym obowiązkiem postanowienia o przeszukaniu jest wskazanie celu dokonywanej czynności. Dokument musi więc wyraźnie określać kto lub co jest poszukiwane. Postanowienie musi też określać miejsce przeszukania, a w przypadku przeszukania osoby – tę osobę.
Jak przebiegać powinno przeszukanie – krok po kroku
W pierwszej kolejności osoba prowadząca przeszukanie powinna poinformować jaki jest cel wizyty Policjantów. Zadanie to realizuje się m.in. poprzez wręczenie postanowienia o przeszukaniu, które odbiorca kwituje swoim podpisem. Co istotne – nie chodzi tylko o właściciela mieszkania. Jeżeli w mieszkaniu urzęduje najemca to on również powinien otrzymać postanowienie.
Gdy Policja prowadzi przeszukanie bez uprzedniego wydania postanowienia Sądu lub prokuratora (w wypadkach niecierpiących zwłoki) wówczas musi okazać:
- nakaz kierownika jednostki Policji lub
- legitymację służbową.
W kolejnym kroku osoba prowadząca przeszukanie informuje, kto lub co jest poszukiwane i wzywa, aby ujawnić miejsce, w którym osoba lub rzecz poszukiwana się znajduje. Jest to moment, w którym osoba, u której ma być przeprowadzone przeszukanie może go uniknąć, dobrowolnie wydając poszukiwany obiekt. Dobrowolne ujawnienie rzeczy lub osoby – której dotyczy postanowienie o przeszukaniu powinno prowadzić do zaniechania przeszukania. W takiej sytuacji Policja powinna sporządzić protokół zatrzymania oraz odstąpić od przeszukania. Policji nie wolno prowadzić przeszukania „tak na wszelki wypadek”.
Jeżeli jednak osoba, u której Policja przeprowadza przeszukanie odmówi wskazania miejsca położenia obiektu lub poinformuje, że nie wie gdzie się on znajduje, wówczas Policja rozpoczyna przeszukanie.
Jak należy przeprowadzić przeszukanie?
Filmy akcji prezentują czynność przeszukania jako brutalne wywracanie pomieszczeń do góry nogami, niszczenie i wysypywanie zawartości szuflad i robienie potwornego bałaganu. W rzeczywistości przeszukanie oczywiście nie powinno tak wyglądać. Powinna być to czynność cywilizowana. Przeprowadzona z umiarem i poszanowaniem godności osób, których dotyczy. Osoby dokonujące przeszukania nie powinny wyrządzać żadnych szkód, ani nadmiernych dolegliwości. W praktyce bywa oczywiście różnie – jednak odpowiedzialność ponosi za to głównie wrażliwość osób dokonujących przeszukania.
Przeszukanie może odbywać się jedynie w porze dziennej, tj. od godz. 6 do 22. Policja, co do zasady, nie powinna prowadzić przeszukania nocą.
W przeszukaniu lokalu prywatnego ma prawo wziąć udział właściciel oraz osoba, przez niego wskazana. Jeżeli obecność gospodarza nie jest możliwa wówczas prowadzący przeszukanie powinien poprosić o udział w czynności sąsiada lub dorosłego domownika. Gdy zaś miejscem przeszukania jest obiekt państwowy lub samorządowy w czynności przeszukania powinien uczestniczyć kierownik jednostki.
Dobrą praktyką – często obecnie stosowaną – jest nagrywanie przeszukania. Wyklucza to późniejsze niezasadne zastrzeżenia do czynności, a osoby dokonujące przeszukania powstrzymuje od niepotrzebnej eskalacji uciążliwości przeszukania.
Jak wygląda przeszukanie osoby?
Przeszukiwać można także osobę, wówczas gdy jest podejrzenie, że posiada ona przy sobie rzeczy, będące dowodami w sprawie albo podlegające zajęciu. Czynność powinna przeprowadzać osoba tej samej płci, co osoba, u której dokonywane jest przeszukania. Od tej zasady odstąpić można tylko wyjątkowo.
Zażalenie na przeszukania
Najważniejszym prawem osoby, u której dokonywane jest przeszukanie jest możliwość złożenia zażalenia. W ten sposób skarżyć czynność może nie tylko osoba, która uczestniczyła w przeszukaniu czy adresat postanowienia ale każda osoba, której prawa zostały naruszone. Zażalenie przysługuje zarówno na postanowienie prokuratora czy Sądu, jak również na czynność podjętą przez Policje bez postanowienia.
Zażalenie wnosi się do sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce prowadzenia postępowania. Termin jest standardowy – wynosi 7 dni od przeszukania. W oparciu o wniesione zażalenie Sąd może zbadać :
- legalność
- zasadność
- prawidłowość
